Πίτερ Κούπερ – Φραντς Κάφκα - Η Μεταμόρφωση

Η μεταφορά της λογοτεχνίας σε κόμικς (και πόσο μάλλον ενός καθοριστικού και πρωτοποριακού έργου) είναι επικίνδυνη και παγιδοφόρα. Αν δεν ολισθήσεις στην κατηγορία Κλασικά Εικονογραφημένα, θα πρέπει να αντιμετωπίζεις συνεχώς τις συγκρίσεις. Κι όμως, ο Κούπερ, λάτρης του Κάφκα και του πρωτοποριακού του μυθιστορήματος, σχεδίασε το ασχεδίαστο και κατόρθωσε εκείνο που έμοιαζε αδύνατο.

Το σχέδιο είναι αυτονόητα ασπρόμαυρο και η ατμόσφαιρα αναμενόμενα μελαγχολική και υποβλητική. Γερό ατού του σχεδιαστή είναι οι χώροι και τα πρόσωπα. Οι πρώτοι είναι ασφυκτικοί και κλειστοφοβικοί, σχεδόν εισπνέεις τη σκόνη των πολυκαιρισμένων κατάκλειστων δωματίων με τις σκούρες ταπετσαρίες και τα βαριά έπιπλα. Όμως την ίδια στιγμή παίρνουν τα χαρακτηριστικά ενός συνηθισμένου αστικού σπιτιού. Οι δεύτερες αναδίνουν όλη την κλίμακα των τραγικών συναισθημάτων, από την λύπηση στον αποτροπιασμό και από την αγωνία στην παραίτηση. Ο Κούπερ συναρμόζει στοιχεία γερμανικού εξπρεσιονισμού και αμερικάνικων κόμικς (δεν είναι τυχαίο που σε ορισμένες ανεπαίσθητες περιπτώσεις φωλιάζει υπόγειο χιούμορ) και απεικονίζει ολοζώντανα την ολική αλλοτρίωση του ήρωα και τη δική μας, κι ας μην μεταμορφωθήκαμε (ακόμα) σε κατσαρίδες.

Ο εκδότης, όπως θα διαβάσετε λίγο πιο κάτω, με σπάνια ειλικρίνεια υποστηρίζει πως πρέπει κανείς να διαβάσει πρώτα το μυθιστόρημα και μετά να καταδυθεί στο κόμικς. Καθώς θυμάμαι το αρχικό μου έντρομο σάστισμα όταν το πρωτοδιάβασα γύρω στα είκοσί μου, σκέφτομαι πως και το αντίστροφο ίσως θα αποτελούσε αλησμόνητο μπάσιμο στον Καφκικό κόσμο για κάποιο νέο αναγνώστη. Ειδικά σε εκείνες τις σελίδες που το ίδιο το lettering μας αναγκάζει να το διαβάσουμε ακολουθώντας τις κινήσεις μιας κατσαρίδας που κάποτε έλεγαν Γκρέγκορ Σάμσα….

Συντεταγμένες: Franz Kafka’s, The metamorphosis, adapted by Peter Kuper, 2004. Στα ελληνικά: μτφρ. Νατάσσα Χασιώτη, επιμ. κειμ.: Παντελής Μπουκάλας, lettering: Γιάννης Ζούμπας, εκδόσεις Zoobus 2007.

(Στην φωτογραφία: Πίτερ Κούπερ)

Συνομιλία με τον εκδότη Γιάννη Ζούμπα

Λίγα λόγια για τις εκδόσεις Zoobus.
Ξεκινήσαμε πριν από ενάμιση περίπου χρόνο κυρίως για να καλύψουμε ένα κενό το οποίο πιστεύω ότι υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στην ελληνική αγορά. Όπως είναι φυσικό δεν περιμένουμε να καλύψουμε όλο το κενό αλλά είμαστε αποφασισμένοι να συμβάλλουμε τα μέγιστα στο να εκδοθούν κάποιοι σημαντικοί τίτλοι comics και στη χώρα μας. Και είναι ιδιαίτερα ευχάριστο το ότι και άλλοι εκδοτικοί οίκοι κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση. Ακόμα πιο ευχάριστο δε είναι το ότι υπάρχει ένα καλό κλίμα μεταξύ μας και δεν το βλέπουμε ανταγωνιστικά.

Με ποιο σκεπτικό ξεκίνησες με τα δυο συγκεκριμένα κορυφαία κόμικς;
Κατ’ αρχήν είναι δυο ιστορίες οι οποίες μου άρεσαν πάντοτε για εντελώς διαφορετικούς βέβαια λόγους. Όταν σκεφτόμουν τους τίτλους που θα μπορούσαμε να εκδώσουμε είχα την αίσθηση ότι το Maus είχε ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνικά. Ευτυχώς όμως ρώτησα έναν άνθρωπο που εκτιμώ ιδιαίτερα και μου το πρότεινε. Οπότε μάλλον η σύμπτωση και οι συγκυρίες αρχικά βοήθησαν στο να το βγάλουμε εμείς και όχι κάποιος άλλος εκδοτικός οίκος. Επιπλέον, το Maus ήταν μια εκδοτική πρόκληση καθώς για λόγους που τους κατάλαβα αργότερα κανείς δεν είχε μπει στον κόπο να ασχοληθεί με την έκδοσή του. Τώρα, με την ολοκλήρωση και του δεύτερου τόμου μπορώ να πω ότι αισθάνομαι δικαιωμένος για την επιλογή αλλά και μεγάλη ανακούφιση. Θεωρώ ότι ήταν πολύ μεγάλη ευθύνη και χαίρομαι που τελικά όλα πήγαν καλά. Βέβαια θα πρέπει να δώσω ιδιαίτερη μνεία σε έναν αφανή ήρωα, την Παυλίνα Καλλίδου, που έκανε καταπληκτική δουλειά στο lettering. Όσο για τη Μεταμόρφωση δεν σου κρύβω ότι το πρωτότυπο ήταν πάντοτε ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία οπότε το θεώρησα «ιερό καθήκον» να το εκδώσουμε μιας και υπήρχε μια τόσο αξιοπρεπής comic εκδοχή του. Βέβαια εδώ τίθεται ένα μικρό ζήτημα. Θα προτιμούσα να το πάρει κάποιος που έχει ήδη διαβάσει το βιβλίο. Όσο καλή μεταφορά κι αν έχει κάνει ο Kuper δεν θα ήταν σωστό κάποιος να προτιμήσει την ευκολία των εικόνων από το πρωτότυπο κείμενο.

Πώς φαντάζεσαι τους αναγνώστες των δυο αυτών έργων;
Τους φαντάζομαι μάλλον ως μειοψηφία χωρίς αυτό να είναι κακό απαραίτητα.

Οι δικές σου εντυπώσεις από αυτά, ως αναγνώστη; Κάτι που σου άρεσε, κάτι που δε σου άρεσε;
Αυτό που δεν μου άρεσε καθόλου είναι το ότι οι δυο τόμοι του Maus κυκλοφόρησαν με διαφορά έξι μηνών μεταξύ τους. Δυστυχώς όμως οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά. Τώρα ως αναγνώστης δεν μπορώ να είμαι πολύ αντικειμενικός αλλά δεν σου κρύβω ότι και τα δύο έργα με συγκινούν ιδιαίτερα. Κοινό μέτρο σύγκρισης είναι μάλλον ο ανθρώπινος παραλογισμός και η έννοια του καθήκοντος που ακόμη και σήμερα είναι μια περίεργή και μάλλον παρεξηγημένη έννοια. Αλλά οποιοσδήποτε μπορεί να δει διαφορετικά πράγματα σε όλες τις μορφές της τέχνης. Κάποιος μπορεί να συλλάβει π.χ. το κόκκινο τετράγωνο του Malevich ως ύστατη στιγμή τέχνης την ίδια στιγμή που ο διπλανός του βλέπει απλά ένα κόκκινο τετράγωνο και απορεί. Δεν είμαι πάντως σε θέση να κρίνω κανέναν από τους δυο. Η τέχνη είναι καθαρά προσωπικό ζήτημα του καθένα.

Τι να αναμένουμε στη συνέχεια;
Ένα από τα μεγαλύτερα παράπονα που έχω ως αναγνώστης comics στην Ελλάδα είναι το ότι οι περισσότερες εκδοτικές προσπάθειες που ξεκινούσαν φιλόδοξα και πολλά υποσχόμενες κατέληγαν στην ανυπαρξία λίγους μόλις μήνες μετά το ξεκίνημά τους. Θέλω να πιστεύω ότι οι εκδόσεις μας θα καταφέρουν να επιβιώσουν αν και η εποχή μας είναι λίγο δύσκολη σε πολλά επίπεδα. Το μόνο που χρειάζεται είναι υπομονή, σωστός προγραμματισμός, και φυσικά αναγνώστες.

Η συνέχεια προς το παρόν περιλαμβάνει: Andy Riley - Αυτόχειρες Κουνέλια, Steven Appleby - Αλλόκοτες οικογένειες, Charles Burns - Black Hole, David B. – Epileptic, Nakazawa - Barefoot Gen, Τόμος Α, Chris Ware - Jimmy Corrigan, the smartest kid on earth.

Αγαπημένοι κομικίστες, λογοτέχνες, μουσικοί ή αντίστοιχα έργα τους.
Θεωρώ πολύ σημαντικό το ότι μπορώ να γνωρίσω στο ελληνικό κοινό κάποια από τα αγαπημένα μου comics. Το Jimmy Corrigan το Μaus και το V for Vendetta είναι από τους πολύ αγαπημένους μου τίτλους. Θα μπορούσα να απαριθμήσω κι άλλους όμως θα ήταν καλύτερα να μην προδώσω τα εκδοτικά μου πλάνα σε αυτά τα 5 λεπτά δημοσιότητας…Μπορώ απλά να αναφέρω ενδεικτικά το Palestine (εκδόσεις ΚΨΜ) και το Persepolis (ΗΛΙΒΑΤΟΝ) που έχουν ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνικά.
Η σκακιστική νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ είναι με διαφορά το αγαπημένο μου βιβλίο ενώ από λογοτέχνες θα ξεχωρίσω το έργο του Kurt Vonnegut.
Το Amnesiac των Radiohead και σε οτιδήποτε έχει βάλει τη φωνή της η Beth Gibbons. Κυρίως alternative. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχει και η ελληνική alternative σκηνή που επιτέλους έχει να παρουσιάσει σπουδαία συγκροτήματα.

Τι διαβάζεις αυτό τον καιρό;
Αυτόν τον καιρό διαβάζω για τις εξετάσεις του Ανοιχτού Πανεπιστημίου και δουλεύω μανιωδώς το lettering του Black Hole. Ρώτα με πάλι τον Αύγουστο.

Θα σε ρωτήσω. Όσο για το πώς διάλεξες το όνομα του εκδοτικού οίκου, πού θα πάει, θα το βρω…

Επισκεπτήριο: http://zoobus.net, info@zoobus.net.

Πρώτη δημοσίευση σε: http://www.mic.gr/books.asp?id=15570