Μια πόλη στη λογοτεχνία. Πάτρα. Επιλογή κειμένων: Κώστας Λογαράς

Αγαπώ τους τόπους, κι αν ακόμα δεν έχουν καμία προϋπόθεση να τους αγαπήσει κανείς, θα βρω εγώ τον τρόπο να τους αγαπήσω! έγραφε ο πρόωρα χαμένος Γιάννης Ζουγανέλης που με τον Ήχο της σάλπιγγος σελιδοποίησε ακόμα περισσότερο τα άγραφα της πόλης. Που εδώ παίρνει τη σειρά της στην σειρά Μια Πόλη στη Λογοτεχνία που έχει χαρτογραφεί τις λογοτεχνημένες πόλεις με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο. Εδώ ο ανθολόγος Κώστας Λογαράς δεν επιλέγει κάποια εκδοτική ή άλλη σειρά, αλλά τοποθετεί τα κείμενα ….αντικριστά το ένα με το άλλο, σε σχέση διαλεκτική και συνομιλητική, συχνά και με αλληλοσυνδεόμενες παραπομπές, αναγράφοντας στο τέλος το έτος των γεγονότων ή της αφήγησης (όχι της γραφής!). Έτσι η παλίμψηστη σειρά γίνεται παιγνιωδέστερη.

Η περιήγηση ακτινώνεται σε 5 μέρη: Είσοδος, Κάτω πόλη, Πάνω πόλη, Περιαστικός χώρος, Επίλογος. Οι δρόμοι που σε μπάζουν στις μεγάλες πολιτείες είναι ψυχροί και αδιάφοροι, αλλά στην εισαγωγή τυγχάνουν μιας εξαιρετικής ποιητικής περιγραφής. Εδώ άλλωστε καταθέτει τον προσωπικό του φάκελο ο συγγραφέας: υποψιάζεται την ύπαρξή της απ’ τις νυχτερινές της ανταύγειες, γνωρίζει πως τον πλησιάζει για να τον αρνηθεί κι εκεί που νοιώθει πως την κατακτά, εκεί την χάνει, ξέρει καλά το παιχνίδι «της παράξενης έλξης και της ανεξήγητης αποστροφής, στοιχεία και τα δυο μιας βαθιάς αγάπης». Ακόμα κι αν πρόκειται για την Κάτω Πόλη των άλλοτε ελών και βαλτόνερων, έξοδο προς Δυσμάς αλλά ομοιογενοποιημένη, βιομηχανισμένη και σταφιδιασμένη - Πώς όμως να πεις σε γυναίκα φιλάρεσκη για κλιμακτήριο και ρυτίδες βαθιές;

Εδώ περιηγήθηκε ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, εδώ το φεγγάρι μπλέχτηκε σαν γάντζος στα σχοινιά των καραβιών (όπως έγραψε ο Κοσμάς Πολίτης, που με το Γυρί του γύρισε και περιτριγύρισε κυκλωτικά ετούτα τα μέρη), εδώ διασταυρώθηκαν κάποια στιγμή Οι δρόμοι του Αρχάγγελου του Μίκη Θεοδωράκη και οι αειτάξιδοι Χένρυ Μίλλερ και Αλμπέρτο Σαβίνιο καταβρόχθισαν εικόνες. Άλλοι εκλεκτοί και εκλεγμένοι διάλεξαν τα πιο οριακά ή τα πιο καίρια, ο Ιωάννου τα Καλάβρυτα, ο Νίκος Καρούζος το Θεϊκό αεράκι στο Ρίο, ο Κουμανταρέας τους χειμώνες της, ο Γκόνης το Καστριτσιάνικο Ποτάμι. Κάπου απόμερα ο Τάσος Κόρφης κι ο Νίκος Καχτίτσης μαζί ένα απόγευμα στην πλατεία Όλγας, σε κάποιο ράφι τα ποιήματα του Βασίλη Αρφάνη στις Αχαϊκές Εκδόσεις και του Χρίστου Λάσκαρη στη Διαγώνιο, σε κάποιο παρατηρητήριο ο Θεωρητικός των Καρναβαλιών Γιάννης Κιουρτσάκης κι ακόμα: Δημήτριος Βικέλας, Μιχαήλ Μητσάκης, Γαλάτεια Σαράντη, Ν.Γ. Πεντζίκης, Κυριάκος Ντελόπουλος, Γιάννης Πατίλης Χριστόφορος Μηλιώνης και βέβαια οι εντός έδρας αλλά και εκτός πόλης Έρση Σωτηροπούλου και Αθηνά Κακούρη.

… ένας δρόμος για να βγαίνουνε οι άνθρωποι, τις Κυριακές, απ’ την καθημερινή πραγματικότητα. Ντυμένοι ήρωες, πηγαινοέρχονται απάνω στη σκηνή, περνάνε κάτω απ’ τις αψίδες ή χάνονται μέσα στις καμάρες· πιασμένοι από τις άκρες των ματιών τους παίζουν το ρόλο που έχει ο καθένας στο μυαλό του: πωλήτριες σε ρόλους Οφηλίας, καλοθρεμμένοι έμποροι σε ρόλους εραστών. Πολλές φορές, ανάμεσα σε δύο διαδρομές, έχουν προλάβει να βιάσουν με το βλέμμα ή να βιαστούν ενώ στην τρίτη διαδρομή έχουν κιόλας επιστρέψει στη φαινομενική αδιαφορία τους γράφει ο Κώστας Λογαράς, ενώ 245 σελίδες αργότερα συνεχίζει: Κι όμως, χωρίς αυτά τα βλέμματα που σκορπίζουν στον αέρα δίχως να βρουν το στόχο τους ποτέ, χωρίς τα πάθη τα ματαιωμένα στα μισά του δρόμου, οι πολιτείες θα ’χαν πεθάνει από καιρό.

Now the carnival is over και οι λίγοι που μένουν κινούνται στις σκιές. Πάντα μαζί τους και ο Λογαράς, που συνεχίζει να ψάχνει τις νύχτες στα σκοτάδια, έχοντας την αίσθηση πως πάντα κάτι του ξεφεύγει, μια ανάσα, ένας ήχος, κάποιος πρόσωπο που ποτέ δεν είδε ή δεν άγγιξε. Ένα μυστήριο που περιμένει με αγωνία ν’ αποκαλυφθεί στο μισοσκόταδο…. Η πάλη εντός του κρατάει μια ολόκληρη ζωή, τόσο που τελικά του φαίνεται πως ισορροπημένος – αλλά και κερδισμένος – είναι αυτός που κάποτε συνειδητοποιεί το διχασμό του και τον δέχεται.

Ο Ζουγανέλης ετοιμάζεται να αναχωρήσει αλλά τώρα που πρόκειται να φύγει κοιτά «με περισσότερο ενδιαφέρον τα σπίτια, τους δρόμους, τις γωνιές, τους σκουπιδοντενεκέδες, όλα τα κοιτά, τον ενδιαφέρουν…». Ακόμα και οι νεκροί με το πέρασμα του χρόνου γίνονται όλο και πιο καλοί, σαν μάχη που μνημονεύεται με μια χρονολογία, έναν τόπο και δυό ονόματα, παρά την απίστευτη φρίκη της» (Ρέα Γαλανάκη). Αργότερα θα έρθουν οι ιστορικοί·/ αυτοί, ανασκαλεύοντας τη στάχτη / ίσως πως έζησες κι εσύ να βρουν / και κάτι στο περιθώριο/να σημειώσουν. // Έτσι μέσα σε δυό γραμμές / για πάντα θα σε θάψουν. / Σα να μη σ’ άγγιξε ποτέ/το βαθύ μυστικό / στων Αχαιών τα πλοία / να μη μπήκες (Χρίστος Λάσκαρης, Οι ιστορικοί)

Εκδ. Μεταίχμιο, 2001, νέα εμπλουτισμένη έκδ. 2007, 296 σελ., «Με παλαιότερες και σύγχρονες φωτογραφίες».

Πρώτη δημοσίευση: mic.ಗ್ರ. Στις φωτογραφίες: Γιάννης Ζουγανέλης, Κώστας Λογαράς.