Ρομπέρτο Μπολάνιο – Οι άγριοι ντέτεκτιβ

Η λογοτεχνία δεν είναι αθώα (σ. 179)

1975, Πόλη του Μεξικού. Ο Χουάν Γκαρσία Μαδέρο αφηγητής μας και διακαώς εκκολαπτόμενος ποιητής βιώνει την μετεφηβική του έξαψη ακολουθώντας και παρατηρώντας με δέος τους Αρτούρο Μπελάνο και Ουλίσες Λίμα. Οι πληροφορίες για τις δυο αυτές μορφές είναι συγκεχυμένες: μακρυμάλληδες πλάνητες, αδιάντροποι πειραματιστές με ουσίες, κλέφτες βιβλίων, ερωτύλοι, συζητητές, φευγαλέοι ποιητές, απρόσιτοι αφοριστές, αυτόκλητοι αναβιωτές του «Ενστικτορεαλισμού» (Realismo visceral), ενός αγριεμένου λογοτεχνικού κινήματος που επιθυμεί να διαφύγει από την αυτοκρατορία του Νερούδα και κυρίως ανατινάξει τον Οκτάβιο Πας (με τον οποίον θα συναντηθούν αργότερα, σε κάποιες υποβλητικές σελίδες).

Κατά την μύησή του στον ιδιόμορφο ποιητικό κύκλο εμπλέκεται με πλήθος αινιγματικών προσώπων, με τις σερβιτόρες στο στέκι τους Μπρίχιδα και Ροσάριο και κυρίως με τις δυο μυστηριώδεις, διαφορετικά ερωτικές αδελφές Ανχέλικα και Μαρία Φοντ που κατοικούν στο σπίτι – χώρο συγκέντρωσης, όπου ένας σκοτεινός κήπος προκαλεί ιδιαίτερες αισθήσεις (δεν γίνεται να μην θυμηθώ, έτσι αδικαιολόγητα και αυθαίρετα, τις αδελφές Οκάμπο της παρέας του Μπόρχες).

Όπως το κίνημα τρέχει προς τους γκρεμούς του σουρεαλισμού, έτσι θα τρέξει και το αυτοκίνητο που δανείζονται οι Μπελάνο και Λίμα για να σώσουν την εκπορνευόμενη Λούπε από τον καταδυνάστη της, κι ενώ έχει προηγηθεί ένας αποκλεισμός του σπιτιού (που θυμίζει τα εντασιακά συναισθήματα της αντίστοιχης κατάστασης στη Γλυκειά Συμμορία). Θα ξαναβρούμε το αμάξι στο τρίτο μέρος του βιβλίου, ξεχυμένο στην έρημο της Σονόρα να αναζητά την εξαφανισμένη Σεσάρεα Τιναχέρο / Τιχάνα (αλλοτινή ψυχή του κινήματος), σε δρόμους όπου όλα μπορούν να συμβούν, σ’ εκείνους και σ’ εμάς. Αυτοί λοιπόν είναι οι Άγριοι Ντετέκτιβ; Αυτοί που του λένε κάποια στιγμή πως μαζί θα αλλάξουν την λατινοαμερικάνικη ποίηση και που «βάζουν τις τελευταίες πινελιές σε μια υπόθεση που θα αφήσει τους πάντες με ανοιχτό το στόμα»;

Εκεί που περιμέναμε ο συγγραφέας να συμπίπτει με τον αφηγητή, με διάφορους τρόπους αντιλαμβανόμαστε πως ο Μπολάνιο «είναι» ο Μπελάνιο. Αλλά τι σημαίνει είναι, στη γλώσσα του τόσο σαγηνευτικού χιλιανού συγγραφέα; Ποιος θα μας πει ποιος ήταν ο ίδιος και ποιος θα μας πει ποιος είναι αυτός που μας λέει; Αφού κι εδώ, στο δεύτερο και απογειωτικότερο μέρος, δεκάδες πρόσωπα - αυτόπτες περαστικοί της εικοσαετίας όπου πλέον διαδραματίζεται (1976 – 1996), με μόνο κοινό την διασταύρωση των πορειών τους με το μυστηριώδες δίδυμο, προσπαθούν να το προσωπογραφήσουν σε κάποιον υποτιθέμενο ερωτητή τους. Δίδυμο που με τη σειρά του χανόταν σε πορείες σκοτεινές και σχεδόν απελπισμένες, απλωμένες σε Ευρώπη, Ισραήλ και πάντα στην πολύπαθη Λατινική Αμερική.

Όπως πάντα αναρίθμητοι λογοτέχνες (Χοσέ Λεσάμα Λίμα, Μαξ Άουμπ, Πιερ Πάολο Παζολίνι, Ρειμόν Κενώ, Νικανόρ Πάρα, Αλφόνσο Κορτές, Λεονόρα Κάρινγκτον, Άλις Τόκλας, Τζόις Μανσούρ, Μαξ Ζακόμπ, Ρομπέρ Νεσνός, Αλφόνσο Ρέγες, Αντρέ Μπρετόν, Ρίτσαρντ Μπρόντιγκαν, Τζον Τζιόρνο, Βελιμίρ Χλέμπνικοφ) περνάνε από τις συνομιλίες μυητών, μυημένων, έτερων και εταίρων εντός κι εκτός κύκλου, όλων αυτών των «διπλωματούχων της θλίψης», συνήθως αιρετικά, απαξωτικά κι επικριτικά, καθώς η νεότητα κοχλάζει σε φλέβες και νευρώνες και τα πάντα αμφισβητούνται. Από απέναντι και η ρήση του δον Κρισπίν: το πρόβλημα με τη λογοτεχνία, όπως και με τη ζωή, είναι ότι πάντα στο τέλος καταλήγουν όλοι να μετατρέπονται σε μαλάκες.

Στο πιο επιτυχημένο του (εν ζωή) βιβλίο του ο Μπολάνιο (1953-2003) γίνεται για άλλη μια φορά υποβλητικός, εξαιρετικός αναπαραστάτης μιας ατμόσφαιρας (εποχής, μυστηρίου, θλιμμένης νεότητας), ενός σκοτεινού ερωτισμού, μια διάχυτης - αδιόρατα εφιαλτικής - πολιτικής ατμόσφαιρας, μιας γοητευτικής λογοτεχνικής αρχειομανίας, με όλα αυτά τα περιοδικά, τα δυσεύρετα έντυπα, τις χέρι με χέρι εκδόσεις, τα σκόρπια ποιήματα, τις περίφημες φήμες. Από τη μια, λες πως αυτές οι τρυφερές μετεφηβικές ηλικίες που καθορίζουν και παραμορφώνουν τα πάντα ή έστω τα καθοριστικότερα των πάντων είναι που διαθλούν τις πραγματικότητες σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρουσιάζονται όλα όπως παρουσιάζονται. Από την άλλη δεν είναι δυνατό να αγνοήσεις την ίδια την Λατινική Αμερική: εκεί που συμβαίνουν αυτά τα πράγματα και είναι καλύτερο να μη σπάει κανείς το κεφάλι του ψάχνοντας λογική απάντηση όταν μερικές φορές δεν υπάρχει λογική απάντηση (σ. 177). Είναι στιγμές που οι χαρακτήρες επαληθεύουν μια από τις προϋποθέσεις της ενστικτορεαλιστικής ποιητικής γραφής: την «παροδική αποσύνδεση από έναν ορισμένο τύπο της πραγματικότητας». Ή όπως γράφει κάποια στιγμή ο Μαδέρο: Όλα μου φάνηκαν σαν μια παγίδα, σαν ένα παιγνιώδες σχόλιο για την ίδια μου την ύπαρξη (σ. 107).

Εκδ. Καστανιώτη, 2009, μτφ. Κώστας Αθανασίου, σελ.711 (Roberto Bolaño, Los detectives salvajes, 1997)

Πρώτη δημοσίευση σε συντομότερη μορφή: εδώ.