Μικρό κουτί μεγάλων εβδομάδων

Ό,τι κυνηγάς ανοίγει δρόμο σκοτεινό / σε τραβάει και σε κλείνει σε ψηλό γκρεμό.

Από κάποια παράδοξη ιδιομορφία εδώ και χρόνια συνδυάζω το Πάσχα (και για την ακρίβεια ένα ικανό χρονικό διάστημα πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα και μέχρι τη Μεγάλη Παρασκευή) με μια προσωπική πλοήγηση σε μια διαφορετική ζωή. Όχι από καμία αίσθηση θρησκευτικότητας, ούτε από τη γνωστή απεγνωσμένη προσπάθεια να βιώσουμε σώνει και καλά κατανύξεις, μετάνοιες και κοινές συμμετοχές στα "Θεία Πάθη". Απλώς αντιμετωπίζω εν στρατιά φαντάσματα και φαντασμαγορίες του παρελθόντος με τα οποία δεν έχω ξεμπερδέψει κι ούτε πρόκειται. Τα οδυνηρά πρώτα μου θυμίζουν όλα εκείνα που κυνήγησα και δεν κατάφερα, οι ελπιδοφόρες δεύτερες... αφήστε καλύτερα. Πιστός σε αυτές τις προσωπικές τελετουργίες ανοίγω ένα κουτί μουσικής και βιβλίων που τα ακούω και διαβάζω μόνο τέτοιες ημέρες. Κυριολεκτώ. Οι δίσκοι δεν ξανακούγονται τον υπόλοιπο χρόνο, τα μυθιστορήματα μένουν στη μέση μέχρι την επόμενη χρονιά, τα διηγήματα ξαναδιαβάζονται (και παραδόξως ποτέ δεν είναι τα ίδια).

ΔΙΣΚΟΙ
Βόρειοι βαλκανικοί γείτονές μας από μια χώρα που παλιά λεγόταν Γιουγκοσλαβία, οι Αnastasia (Anastacuja) αποτελούν την ιδανικότερη μουσική για το κλίμα που δημιουργώ. Έχουν βγάλει τρεις συναρπαστικούς δίσκους και τέσσερα μικρότερα (Na Rekah Vavilonskih, Ikona/Mansarda, Face/Burn) και έκτοτε έχασα τα ίχνη τους. Δεν έχω ξαναβρεί άλλο παρόμοιο χωνευτήρι βυζαντινών, βαλκανικών, τελετουργικών, dark και ροκ στοιχείων και στοιχειών. Σα να παρακολουθείς τα πάθη της φύσης, σα να βλέπεις τοιχογραφίες σε κίνηση. Το Melourgia (1997) δίνει το βάρος στην παραδοσιακή όψη τους, τo Nocturnal (1998) στην ηλεκτρονική και το το κορυφαίο όλων Before the rain (1994), σάουντρακ της ομώνυμης ταινίας του Milcho Manchevski, ενώνει τα παραπάνω σε κορυφαία επιτομή. Άσματα έμμονα τα Time never dies, Coming home, Pass Over, Death of Alexander - ηχητικές εκφράσεις του Αέναου Χρόνου, της Επιστροφής στο σπίτι, του Περάσματος και του Θανάτου αντίστοιχα.

Μερικά χρόνια νωρίτερα (1986) οι Paul Lemos and Joe Pappa, ένας μετασχηματισμός των Controlled Bleeding, είχαν κυκλοφορήσει το 12΄΄ Music for the stolen icon στη σειρά Myths της Sub Rosa, όπου τότε για πρώτη φορά άκουγα φωνές που έμοιαζαν με ορθόδοξες ψαλμωδίες πάνω από βιομηχανικούς πειραματισμούς. Ένα δεύτερο μέρος (Music for stolen icons ΙΙ) βγήκε το 1993. Απόκοσμο και συγχρόνως "μητροπολιτικό" άκουσμα αποτελεί το Jesus' blood never failed me yet του Gavin Bryars στην Point. O μουσικός που έπαιζε ηλεκτρονικά ένα μπουκέτο σαρακοστές νωρίτερα από τους σημερινούς "πρωτοπόρους" και επέμενε να τα συνδυάζει με συμφωνικά όργανα, έβγαλε το δίσκο από μια πασχαλινή έμπνευση της στιγμής. Η φράση του τίτλου ακουγόταν μονότονα έξω από μια εκκλησία από έναν ζητιάνο που ηχογράφησε ο Bryars, βάζοντας σταδιακά πάνω της όργανα, ορχήστρες, λούπες και τη φωνή του Tom Waits.

O αδικοχαμένος Δημήτρης Λάγιος έντυσε μερικούς από τους ωραιότερους ψαλμούς του Δαβίδ με την αλλόκοτη επτανησιακή μουσική του, τραγουδισμένους από την Σαββίνα Γιαννάτου, τον Δώρο Δημοσθένους, το φωνητικό σύνολο "Διάσταση" Κύπρου, γεμάτη μαντολίνα, υπέροχα οργανικά μέρη, ενώ το ίδιο το "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου" ακούγεται σαν μυρωμένη καντάδα ("Ίνα Τι").

Πίσω στις πηγές, στη βυζαντινή μελουργία που είτε αγαπάται είτε αποφεύγεται, οι κυκλοφορίες είναι πολλές. Προσωπικά το είδος μουσικά με γοητεύει και επιλέγω πάντα την σειρά των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με τίτλο Η Μεγάλη Εβδομάς, όπου ψάλλει Χορός Βατοπαιδινών Πατέρων. Εδώ περιλαμβάνονται όλες οι κλασικές συνθέσεις των μεγάλων μελοποιών που αναφέρονται στα Άγια Πάθη, ένας για κάθε μέρα της Μεγάλης Εβδομάδος, και μάλιστα ψέλλονται κατά το παλαιό αγιορείτικο τυπικό (με αντιφωνήσεις, απηχήματα κλπ.). Αυτό το τυπικό αφορά και τον υπολογισμό των ημερών (οι οποίες αρχίζουν από τη δύση του ηλίου της προηγούμενης), συνεπώς αν ενδιαφερθείτε να ακούσετε τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής πρέπει να πάρετε τον δίσκο του Μεγάλου Σαββάτου, στον όρθρο του οποίου και ανήκουν.

Από το κουτί συνεχίζω να βγάζω: πρώτα την αγαστή συνεργασία τριών ετερόκλητων εκλεκτών, της ρεμπέτισσας Μαριώς, του φωνωδού των Χαΐνηδων Δημήτρη Αποστολάκη και του πρωτοψάλτη και καθηγητή βυζαντινής μουσικής Μανώλη Δαμαρλάκη, το "Κύματι Θαλάσσης". Ανεβαίνω προς το Όρος με την αέρινη/εαρινή φωνή του Χρίστου Τσιαμούλη ("Άθως ο εμός") και στην ευρύτερη επικράτεια των βυζαντινών και μεταβυζαντινών οργάνων του αεικίνητου Χριστόδουλου Χάλαρη ("Μελωδοί του Πάθους", "Πάθη απόκρυφα").

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
"They say that God is in the detail lying and I'm sure that's true..."

Σε δύο τραγούδια κάνω εξαίρεση. Δε γίνεται να μην ακούω όλο το χρόνο την κορυφαία συνθετική στιγμή του αισθαντικότερου folk rocker των τελευταίων χρόνων, κυρίου Jackie Leven. "Suddenly I realise I'm living a lie my father planned for me/with the sun beating on my back, I see I am a lonely man of Galilea...". Ξεφεύγοντας από το ίδιο του το στυλ, λαχανιάζει τα λόγια που σκόρπισα εδώ πιο πάνω και πιο κάτω, διανθισμένα με όργανα που χρησιμοποιεί για πρώτη και τελευταία φορά. "All kinds of power circle me, I raise my hand and the world goes boom/but I see no me in women's eyes and I suffer like a child in an empty room". Το άλλο είναι μια ανάλογη στιγμή του George Harrison που ποτέ δεν αρνήθηκε τις θεολογικές του αναζητήσεις ή αμφιβολίες (My lord, Devil's Radio). Στο Awaiting for us all τελειώνει με το θέμα: δε χρειάζεσαι ναούς, δε χρειάζεσαι εκκλησίες για να λατρεύεις ένα θεό, ούτε και γραφές για να δεις πόσο χαμηλά έχεις πέσει. Τα ίδια λόγια επαναλαμβάνονται μέχρι το τέλος, με τη διαφορά ότι στο τελευταίο ρεφρέν μας πληροφορεί πως ο Πάπας έχει το 51% της General Motors… Συμπληρώνω με σκόρπια κομμάτια που διαλέγονται και συνδιαλέγονται με θεότητες και φύσεις, όπως κάποια θεατρικά του Νίκου Ξυδάκη, ειδικά από το Βουή του Πάθους (χοροθέατρο της Σοφίας Σπυράτου, από το οποίο και οι στίχοι στην αρχή), ο "Παντοκράτορας" του ιδίου, το φωνητικό δόσιμο του Rufus Wainwright στο Angus Dei, το πρώτο κομμάτι του Jesus from Nazareth του Maurice Jarre αλλά κι ένα άλλο ξεχασμένο σάουντρακ του Preisner, A play in the fields of lord, όπου στα χωράφια των Θεών ακούγονται και τελετουργικά κομμάτια ιθαγενών του Αμαζονίου.

ΒΙΒΛΙΑ
Για τους ίδιους λόγους ψάχνω στα βιβλία απέραντες ερήμους, απομονωμένες σπηλιές και στύλους ερημιτών, μοτίβα με πάλεις συνειδήσεων, γενναίες ή φοβισμένες ασκητείες, χαμένες ή "κερδισμένες" ζωές. Ένα από τα πιο όμορφα αφηγήματα του είδους είναι ένα μικρό βιβλίο που έβγαλε παλαιότερα ο Απόστολος Δοξιάδης, το Βίος παράλληλος. Κάθε φορά που διαβάζω την ιστορία της μοιχαλίδας Υακίνθης και του λυπημένου Μελάνιππου, που ανα-γίνεται ασκητής Αλύπιος την διαβάζω διαφορετικά. Ιδανικό ανάγνωσμα υπάρχει και για τις ιδιάζουσες σχέσεις αγίων, αγιοποιημένων, θαυματοποιών και τσαρλατάνων: η Αγιογραφία του εξαιρετικού Νίκου Παναγιωτόπουλου με ιδανικό σκηνικό τον ούτως ή άλλως ιδιαίτερο τόπο της Αρκαδίας.

Αλλά η μέγιστή μου συμπάθεια στο είδος "χορταστικό, σαρκαστικό και γεμάτο πλοκή μυθιστόρημα" είναι ο Gore Vidal και η προσωπική του Τριάδα. Ο "Ιουλιανός" (όπου και η μέγιστη ειρωνεία των αφηγητών τόσο για την χριστιανική όσο και για τις προγενέστερες θρησκείες), η "Δημιουργία" (η αντίστοιχη καταβύθιση στις Περσικές και στον πρόγονο του Ιησού Ζωροάστρη) και το διαδικτυακό μεταμοντέρνο "Σε ζωντανή μετάδοση από τον Γολγοθά" που με αφορμή ένα έξυπνο εύρημα καγχάζει για τη σημερινή εικόνα των θρησκειών και τις τηλεοπτικές και άλλες επανα-γραφές τους.

Εξίσου μεταμοντέρνος αλλά αρκετά δυσκολότερος ο Jose Saramangο, στο πυκνό και ελεγειακό Κατά Ιησού Ευαγγέλιο ανακαλύπτει τη θεότητα στις λεπτομέρειες αλλά και εκείνες ξέχωρα από αυτήν και παρακολουθεί αργά και φιλοσοφημένα τα βήματα ενός ανθρώπου σε ετεροκαθορισμένη τροχιά. Όπως ήταν ευνόητο η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αντέδρασε κι ο συγγραφέας της γύρισε την πλάτη, μετακομίζοντας στα απέναντι Κανάρια νησιά. Ένας άλλος "αιρετικός" Αμερικανός (Νorman Mailer) αναπτύσσει την ίδια ιδέα με σαφώς πιο βατή γλώσσα στο Κατά υιόν Ευαγγέλιο. Εδώ ο Ιησούς διηγείται σε πρώτο πρόσωπο και ο συγγραφέας δημιουργεί μερικές εικόνες που μας στέλνουν στα παιδικά αναγνώσματα αλλά με τη δική του ελαφρά παραμορφωτική κρούστα.

Κορυφαίο ανάγνωσμα στον τομέα της επιστημονικής (πλην ιδιαίτερα προσιτής και ευανάγνωστης) μελέτης είναι το εύχρηστο τομάκι του Δημήτρη Ι. Κυρτάτα, Απόκρυφες Ιστορίες. Μύθοι και θρύλοι από τον κόσμο των πρώτων Χριστιανών. Από τη μία ανακαλύπτεις τις ανθρώπινες πτυχές όλων των προσώπων της χριστιανικής μυθολογίας που γνωρίσαμε και παραγνωρίσαμε μικροί, από την άλλη έρχεσαι φάτσα με τις αμέτρητες αντιφάσεις, παρερμηνείες και αδυναμίες των ελάχιστων πηγών της εποχής.

Από ταξιδιωτικά δεν με συγκινούν οι γνωστές περιηγήσεις στους Αγίους Τόπους. Ειδικά η εικόνα των συνωστιζώμενων τουριστών, στρατιωτών, ρασοφόρων, κουτσών στραβών στον άγιο Παντελεήμονα έξω από τον Πανάγιο Τάφο για το φως μου προκαλεί απέχθεια. Αντίθετα το "Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου" του William Darlymple έχει πολύ περισσότερο ψωμί απ' ότι φαίνεται. Ο W.D. ακολουθεί στη Μέση Ανατολή ως την Άνω Αίγυπτο τα ίχνη ενός ιδιόρρυθμου μοναχού που έβαλε σκοπό να γράψει ένα "Λειμωνάριο" γεμάτο με τη σοφία των μοναχών της ερήμου. Μανιακός ιχνηλάτης, έχει ήδη γράψει το εξίσου προτεινόμενο "Στα βήματα του Μάρκο Πόλο. Από τον Πανάγιο Τάφο στο Παλάτι του Κουμπλάι Χαν" (Ιn Xanadu. A quest) με αφορμή την πορεία του Μάρκο Πόλο που μεταφέρει το Άγιο Μύρο στις άκρες της Ανατολής. Και τα δύο αυτά ζηλευτά γραπτά σε βάζουν σε άπειρες σκέψεις σχετικά με τις θρησκείες που βλάστησαν και κορυφώθηκαν σε εκείνα τα μέρη, αλλά και στις καταστροφές που επέφεραν και ακόμα προξενούν. Διάβασα και τα δύο σε δόσεις, κατά τη διάρκεια των τεσσάρων τελευταίων εορτών.

Σε μια φροντισμένη άκρη του κουτιού φυλάω διηγήματα και μικρά κομμάτια. Ο (κυρ) Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης αποτελεί αναγνωστική εμπειρία από μόνος του και είναι ο ιδανικότερος για να σε βουτήξει σε πνευματική απόλαυση και βάσανο μαζί. Συνήθως ξεκινάω από το "Προς Εκκλησιασμόν", διανθίζω από σκόρπια διηγήματά του (όπως το "Απ' αφορμή το Πάσχα" από τη συλλογή "Συνοδεία") και κάνω οπωσδήποτε ένα πέρασμα από οποιοδήποτε από τα αφιερώματα που τον αφορούν (πρόπερσι έβγαλε ένα χορταστικό τεύχος το Ίνδικτος και παλαιότερα Το Παραμιλητό), καθώς ακόμα και οι ιστορίες που διηγούνται γι αυτόν ποιούν από μόνες τους λογοτεχνία.

Κατόπιν ξαναδιαβάζω το "Η ψίχα της μεταλαβιάς" του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (από την ομώνυμη συλλογή) για έναν "καμένο" άντρα που ανακαλύπτει μια κορώνα από κερήθρα μέσα σε μια κυψέλη του πρωί της Μεγάλης Πέμπτης και το "Πάσχα τ' Απρίλη" του Σωτήρη Δημητρίου (από τη συλλογή "Η φλέβα του λαιμού"), με την υπέροχη στιγμή που ο αφηγητής ακούει τον παραμικρό ήχο του χωριού του χάρη στη θέση του σπιτιού του στις πασχαλινές επισκέψεις πέρα από το παραπέτασμα. Περνάω στον ταξιδιώτη Αναστάση Βιστωνίτη για "Τα ράκη του θανάτου" (από τα "Φάσματα Φθοράς"), όπου ξαναδιαβάζω την σκηνή της περιφοράς σε αμερικάνικη μεγαλούπολη, όπου Πορτορικανοί κι έτεροι αλλοεθνείς πλησιάζουν διστακτικά την πομπή ρωτώντας τους πιστούς για ποιο λόγο διαδηλώνουν και ποια είναι τα αιτήματά τους και στον νεαρότερο όλων Χρήστο Αστερίου. "Η νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής" (από τη συλλογή "Το γυμνό της σώμα και άλλες παράξενες ιστορίες") περιλαμβάνει την πλέον σκοτεινή σκηνή όλων: έναν κατεστραμμένο επιτάφιο στη μέση ενός έρημου δρόμου...
Τελευταία στάση στον πλέον αγαπητό όλων Γιώργο Ιωάννου, και στην δική του επιταφιακή περιφορά στα πέριξ της Ομόνοιας ("Επιτάφιος Θρήνος", από το ομώνυμο) και στην Θεοφανώ Καλογιάννη που δημοσιεύει σπάνια τις μαγικές της παραμυθίες, αλλά δεν γκρινιάζουμε εφόσον το δεύτερό της (και πολυαναμενόμενο τότε, εποχή 2001) ήταν όλο "Ιστορίες από τις Γραφές". Διαβάστε από εδώ τα "Ο Αϊ Γιώργης κι ο δράκος" και "Ο τρούλος", και θα τα βλέπετε με άλλα μάτια από εδώ και μπρος.

Το κουτί παραμένει ανοιχτό μέχρι την Κυριακή του Πάσχα, όπου παρότι εορτάζων, αποφεύγω οτιδήποτε σχετίζεται με φαγοπότια, συγγενολόγια, χοροδράματα και "γλέντια". Συνήθως νοιώθω ξαφνικά κενός, περιπλανιέμαι εκεί που δεν είναι κανείς, βρίσκω ευκαιρία να βρω επιτέλους άδεια την αυλή ενός αρχαίου, βυζαντινού ή οθωμανικού ναού στην άκρη του πουθενά και αρχίζω να τακτοποιώ το κουτί για του χρόνου. Για λίγες στιγμές το αφήνω ανοιχτό, και ειδικά εδώ, ώστε να μου περάσετε οποιαδήποτε πληροφορία για τους Anastasia (εφόσον ξέρω ότι είχαν πολλούς φίλους εδώ) ή για να προσθέσετε δικές σας προσωπικές συλλογές.