Λογοτεχνικά αίθρια: H 2η Λογοτεχνική Συνάντηση στο DASEIN.

Μπορούν τα λογοτεχνικά φεστιβάλ να αποτελέσουν «αίθρια» συνεύρεσης μιας ευρύτερης αναγνωστικής κοινότητας, όπου λογοτέχνες, κριτικοί, ιστολόγοι και αναγνώστες συνομιλούν για την λογοτεχνία, συμμετέχουν στην δημιουργία της και την βιώνουν με πολλούς τρόπους; Η ανάγνωση ενός κειμένου από τον ίδιο τον συγγραφέα προσθέτει παράλληλες ή διαφορετικές αναγνώσεις μέσω της ακρόασης και της προφορικότητας του έργου του; Σε ποια έκταση η παραπάνω διαδικασία αποτελεί μια διαφορετική ή χρήσιμη λειτουργία όσον αφορά την πρόσληψη της λογοτεχνίας; Και σε ποιο βαθμό αποτελούν πεδίο συνομιλίας Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών και, γενικότερα, αμφίπλευρης επίδρασης μεταξύ τους; Αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα που θέτει η φετινή, 2η Λογοτεχνική Συνάντηση στo DASEIN.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τις εκλεκτικές συγγένειες μυθοπλασίας και επιστήμης που θα αναδείξει ο Σλοβάκος πεζογράφος Γκούσταβ Μούριν (Gustav Murin), διακεκριμένος βιολόγος στο πανεπιστήμιο Comenius της Μπρατισλάβα, ερευνητής αλλά και μπλόγκερ (http://muringustav.blogspot.com/). Από την ποιητική ενσωμάτωση των προπολεμικών κατακτήσεων της βιολογίας στο Ταξίδι στην Αρμενία του Ο.Ε. Μαντελστάμ μέχρι τους κόσμους της επιστημονικής φαντασίας και την σύγχρονη άνθηση του «επιστημονικού» (μαθηματικού, βιολογικού κ.ά.) μυθιστορήματος, η λογοτεχνία και οι φυσικές επιστήμες συχνά συγχρωτίζονται, δημιουργώντας η καθεμιά τους καρποφόρες ζώνες ή και ενδοχώρες ετερότητας στις επικράτειές τους.

Από την άλλη πλευρά, ο Ηλίας Μαγκλίνης, έχοντας στην πρόσφατη νουβέλα του (Η Ανάκριση) προκρίνει την συνύπαρξη της λογοτεχνίας με τις εικαστικές και παραστατικές τέχνες, δημιουργεί με τη σειρά του σειρά ερεθιστικών ερωτημάτων. Είναι γόνιμη η σύνδεση λόγου, εικόνας και μουσικής μέσα στο ίδιο λογοτεχνικό κείμενο; Δημιουργούν τα στοιχεία αυτά μια διαπλάτυνση της γεωγραφίας του, αποτελούν μια παράλληλη ή παραπληρωματική «αναγνωστική» πρόταση; Είναι δυνατή η συγγραφική διαχείριση της σωματικότητας και του σώματος εν γένει;

Η φετινή, 2η Λογοτεχνική Συνάντηση στο DASEIN αποτελεί εύφορο πεδίο παρόμοιων προβληματισμών που θα διερευνηθούν με τη βοήθεια των ίδιων των δημιουργών.

Συνομιλία με τον συγγραφέα Ηλία Μαγκλίνη (Η ανάκριση)

1. Η ηρωίδα σας, επηρεασμένη από την συνονόματη της καλλιτέχνιδα Μαρίνα Αβράμοβιτς, επιδίδεται σε ακραίες περφόρμανς σωματικής τέχνης και κακοποίησης του σώματός της αναπαράγοντας τους βασανισμούς που υπέστη ο πατέρας της. Πρόκειται για προσπάθεια οικειοποίησης ιστορικών ρόλων, επιθυμία συνομιλίας μαζί του, προσωπική έκφραση ενοχικών ή άλλων συναισθημάτων;

Περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, για την Μαρίνα είναι η μοναδική οδός προς την απόκτηση ταυτότητας – αν και η οδός αυτή δεν έχει σημείο τερματισμού. Η Μαρίνα νιώθει ότι πρέπει να διανύσει αυτή τη διαδρομή μέσω της πατρικής φιγούρας. Τσαλαβουτώντας στα τραύματα του πατέρα της επινοεί νέες πληγές, νέες ηδονές. Δεν προσπαθεί να μιμηθεί αλλά να αφομοιώσει. Είναι μια ατέρμονη προσπάθεια χωρίς τέλος.

2. Αντιμετωπίσατε το σώμα ως παραμελημένο φορέα της ύπαρξης, μοχλό συναισθηματικής πίεσης (μήπως και ποίησης;), διαχειριστή συλλογικής μνήμης και λήθης;

Με ενδιαφέρει πολύ το πώς το σώμα εγγράφει την Ιστορία πάνω του ή πώς η Ιστορία γίνεται κάθε τόσο σώμα. Το σώμα δεν ηδονίζεται μόνο και πονάει αλλά θυμάται κιόλας. Μάλιστα, θυμάται και πράγματα που δεν έχει ζήσει ή προσπαθεί να τα θυμηθεί. Εδώ, έννοιες όπως «μνήμη» και «επινόηση» διαπλέκονται διαρκώς μέσα σ’ έναν πολτό από δέρμα, αίμα και σπλάχνα.

3. Η μουσική ενυπάρχει στο κείμενο ως παρουσία και πρόταση, ενώ η ηχητική εν γένει αποτελεί βασικό στοιχείο της αποτρόπαιου καλλιτεχνικού κόσμου της Μαρίνας. Πώς αντιμετωπίσατε την παραπάνω σχέση;

Η «Ανάκριση» έχει ένα ιδιότυπο, δικό της soundtrack. Πέρα απ’ αυτό όμως, προσπάθησα πολύ η γλώσσα, η αφήγηση να έχουν μια μουσικότητα δίχως ίχνος λυρισμού όμως. Ας πούμε, είναι ένα τραγούδι χωρίς λόγια.

4. Μήπως το σώμα και οι τέχνες στην Ανάκριση υποδηλώνουν την αδυναμία των λέξεων και καλούνται να μιλήσουν για το ανείπωτο; Μπορείτε να φανταστείτε την παράλληλη – εκτός κειμένου – ή συμπληρωματική έκφραση αυτής της σωματοποιημένης σχέσης μέσω άλλων τεχνών αλλά και το αντίστροφο;

Ακόμα κι αν υποδηλώνεται μια αδυναμία των λέξεων ή μια έκκληση στο να μιλήσουν για το ανείπωτο, οι λέξεις είναι όλα όσα έχω, όσα είχα δουλεύοντας την «Ανάκριση». Όταν επινόησα τις εικαστικές δράσεις της Μαρίνας, προσπάθησα να λειτουργήσω ως εικαστικός, έστω και για λίγο. Από αυτή τη σκοπιά, η Μαρίνα φέρει αυτούσια την ανωριμότητα ή ανικανότητά μου ως εικαστικού καλλιτέχνη. Όμως, από κει και πέρα, η απόδοση, η περιγραφή αυτών των δράσεων στο κείμενο είχαν μόνον ένα συστατικό στοιχείο: τις λέξεις.

5. Τι είδους «ωφέλειες» μπορεί να αποκομίσουν συγγραφείς και αναγνώστες από παρόμοιες εκθέσεις λογοτεχνικών κειμένων ενώπιον κοινού;

Ενίοτε η δημόσια ανάγνωση αναγεννά ένα κείμενο – αλλά μπορεί και να το καταστρέψει, για λίγο έστω. Είναι καλό να βγαίνει ο γραφιάς απ’ το καβούκι του, και είναι πολύ καλό επίσης να μην αποκλείουμε τη λογοτεχνία απ’ τη σαγήνη του προφορικού λόγου – ή και την απομάγευσή του. Όπως λέει και μια διαφήμιση, λερωθείτε, κάνει καλό.

Πρώτη δημοσίευση: Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, τ. 554, 29.5.2009. Στην επόμενη ανάρτηση, η συνομιλία με τον Γκούσταβ Μούριν.