Ρομπέρτο Άρλτ – Οι 7 τρελοί

Θέλω να γίνω μάνατζερ των τρελών, των αμέτρητων παραγνωρισμένων ιδιοφυϊών, των ανισόρροπων που δεν έχουν πρόσβαση στα πνευματιστικά και μπολσεβικικά κέντρα…Αν τους ξεγελάσεις για τα καλά, αν τους ενθαρρύνεις αρκετά, είναι ικανοί για πράξεις που θα σας έκαναν να ανατριχιάσετε. Γραμματιζούμενοι της μπάρας, εφευρέτες της γειτονιάς, προφήτες της ενορίας, πολιτικοί του καφενείου, φιλόσοφοι των κέντρων διασκέδασης: αυτοί θα αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη της οργάνωσής μας. [σ. 191]

Να κι ένα πεδίο όπου ο Μπόρχες έπεσε έξω: η περιφρόνησή του για την γραφή του Ρομπέρτο Άρλτ μοιάζει πια αδικαιολόγητη και αναρωτιόμαστε σήμερα τι μπορεί να μην άρεσε στον καθολικό εκείνο αναγνώστη, καθώς ο Άρλτ (1900-1942) υπήρξε μια πραγματικά ιδιαίτερη περίπτωση. Μιλάμε για έναν πυρετοκίνητο γραφέα, με εμμονές στο κακό και το ανήθικο, έναν πλάστη αρνητικών ηρώων που όμως ξεσπούσαν στις ακρότητές τους μέσα σε απόλυτα αληθινά κοινωνικά δεδομένα. Γιατί ήταν η ίδια η εποχή που ωθούσε όλους αυτούς τους παραπεταμένους στα άκρα, ήταν η ίδια η ζοφερή πραγματικότητα που δικαιολογούσε τις αναίσχυντες πράξεις τους.

Ήδη από την πρώτη σελίδα ο Ρέμο Εδροσάιν βρίσκεται ενώπιον τριών ανωτέρων της Σακχαροποιίας όπου εργάζεται, ακούγοντας: Υπάρχει μια καταγγελία ότι μας έχετε κλέψει εξακόσια πέσος. Αισθάνεται άδειος, ένα κέλυφος ανθρώπου, κινούμενο από τον αυτοματισμό της συνήθειας. Βρίσκεται ξανά «στη ζώνη της αγωνίας» και της ονειροπόλησης μιας ζωής όπου το αύριο δεν θα αποτελεί συνέχεια του σήμερα, αλλά θα είναι πάντα διαφορετικό και εσαεί απροσδόκητο. Η ένταξή του στην επαναστατική οργάνωση του Αστρολόγου (και Αρλτικής αλτ-περσόνας) είναι θέμα χρόνου. Αυτή η οργάνωση που μοιάζει με αίρεση, τσίρκο και τρομοκρατική ομάδα μαζί σκοπεύει να τιμωρήσει κάθε έμπορο, πλούσιο ή αστό και να μοιράσει κοινωνικά δίκαια και ευτυχίες χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα κι όλες τις εκδηλώσεις σκοτεινών ενστίκτων. Αναπόφευκτα θα ποδοπατήσει και κάθε ηθική διάκριση. Τα φλογοβόλα (για να κλέψω τον τίτλο ενός άλλου βιβλίου του Άρλτ) κίνητρά τους αναβλύζουν από την ταξική ταπείνωση που βιώνουν καθημερινά, εγείροντας εκδικητικές τάσεις και νικηφόρα οράματα. Ο βασικός κινητήρας της επανάστασης θα είναι ένα οργανωμένο πλέγμα πορνείων. Ο Νιτσεϊσμός ας επικρατήσει κάθε Μανιχαϊσμού. Οι Άγγελοι Εξολοθρευτές δεν εγγυώνται κανένα παράδεισο. Ας γίνει κόλαση, λένε, καλύτερη θα είναι από το παρόν.

Μια ομήγυρη σκληρών, αυτοκαταστροφικών και παραβατικών τύπων, ο Μελαγχολικός Μαστροπός, ο Ταγματάρχης, ο Χρυσοθήρας, ο Άντρας Που Είδε Την Μαία, η αγέρωχη Χωλή Ιπόλιτα, κι άλλες εξπρεσιονιστικές καρικατούρες και «υιοί της απώλειας» θα εξεγερθούν όχι μόνο για να ζήσουν αλλά και για να μπουν βαθύτερα στο νόημα της ζωής, να θρέψουν τις υπαρξιακές τους πείνες. Ιδού ένα επικίνδυνο μίγμα: πλήξη και απόγνωση μαζί. Είναι εμφανής η αιμομιξία του Άρλτ με τις λογοτεχνίες του Κακού και τους Λωτρεαμόν, Ντοστογέφσκι, Κάφκα, Γκομπρόβιτς, Κόχουτ, Βίτκιεβιτς αλλά και μια ανεστραμμένη Ζωή των Μποέμ. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οι συνδέσεις με το παρόν: τα σχέδια των χημικών επιθέσεων, ο τρόπος προσηλυτισμού που μοιάζει με των αιρέσεων, η δυστοπία των μηχανών που θυμίζει εξίσου Φριτς Λανγκ και Σοσιαλιστικό Ρεαλισμού, η θεωρητική σκευή του Ολοκληρωτισμού. Εκείνος που θ’ ανακαλύψει το ψέμα που χρειάζεται η μάζα θα γίνει ο Βασιλιάς του Κόσμου. [σ. 195]

Ο Μπόρχες θαύμαζε τους λούμπεν ανθρώπους των κακόφημων πλευρών του Μπουένος Άιρες, ίσως επειδή δεν μπορούσε ποτέ να τους μοιάσει. Ο Άρλτ δεν είχε πρόβλημα: αυτές ήταν οι παρέες του και συχνά ζούσε σαν κι αυτούς. Οι 7 τρελοί συνεχίζουν στα Φλογοβόλα, που μαζί με το Λυσσαλέο παιχνίδι και τον Μάγο Έρωτα (1926 – 1932 αντ.) είναι τα μοναδικά μυθιστορήματα του Άρλτ, προτού ανακοπεί η ταχύπαλμη (σαν τη γραφή) καρδιά του. Από διηγήματα και θεατρικά, ξεχείλιζε, όμως αυτός ο ασπούδαχτος – εργάτης – δημοσιογράφος διαβάστηκε περισσότερο ως οξυγράφος χρονικογράφος (τιτλοφορούσε τα χρονογραφήματά του ως οξυγραφίες) εφόσον η αδιαφορία του για γραμματικές και ορθογραφίες και η άτακτη και συχνά ασύνδετη γραφή του τού στέρησαν την αποδοχή ως συγγραφέα. Σήμερα η επίδρασή του στην αργεντινή λογοτεχνική μοντερνικότητα θεωρείται δεδομένη, ο Πίγλια (βλ. πιο κάτω) τον αναφέρει δεόντως και με δέος, ενώ παραμένει άγνωστος στους ευρωπαϊκούς κανόνες. Αυτοί χάνουν.

Στην πραγματικότητα ποσώς μ’ ενδιαφέρει αν με θεωρούν ιδιοφυΐα ή όχι. Τα λόγια δεν έχουν μεγάλη σημασία για όσους είναι προορισμένοι για έργα. Εκείνοι τρέφονται με άσκοπα λόγια είναι οι περιθωριακοί του πνεύματος. Εγώ θέτω στον εαυτό μου το εξής ερώτημα, η απάντηση του οποίου δεν εξαρτάται από τις πνευματικές μου ικανότητες: Μπορώ να κάνω ευτυχισμένους τους ανθρώπους; Και πλησιάζω πρώτα πρώτα τους αθλίους, προσφέροντάς τους ένα ψέμα για ν’ ασχολούνται, ένα ψέμα το οποίο να τους κάνει ευτυχισμένους ικανοποιώντας την ματαιοδοξία τους…Και οι φτωχοδιάβολοι αυτοί, που εγκαταλειμμένοι στον εαυτό τους δε θα ήταν τίποτε άλλο από παρεξηγημένοι τύπο, γίνονται το πολύτιμο υλικό με το οποίο θα παράγουμε τη δύναμη…τον ατμό… [σ/ 192-193]

Συντεταγμένες: Εκδ. Ροές, 2008, μτφ. Δήμητρα Παπαβασιλείου, σελ. 345, με προλογικό σημείωμα και σημειώσεις της μεταφράστριας (Roberto Arlt, Los siete locos, 1929)

Πρώτη δημοσίευση: mic.gr