Στο αίθριο του πανδοχείου, 18. Εύα Στάμου

Αγαπημένοι σας διαχρονικοί και σύγχρονοι συγγραφείς.
Οι Γάλλοι και οι Ρώσοι του 19ου αιώνα, ιδιαίτερα ο Φλωμπέρ κι ο Ντοστογιέβσκι. Η Τζέην Ώστιν, ο Φώκνερ, ο Κόνραντ, ο Κάρβερ, η Ντόρις Λέσσινγκ. Πολλοί θεατρικοί συγγραφείς, θα αναφέρω ενδεικτικά τον Τσέχωφ, τον Ίμπσεν, τον Πίντερ, τον Άλμπυ.

Αγαπημένα σας διαχρονικά και σύγχρονα βιβλία.
Η Μαντάμ Μποβαρύ του Φλωμπέρ, Οι αδελφοί Καραμάζοφ του Ντοστογιέφσκι, Η καρδιά του σκοταδιού του Κόνραντ, το Καθώς ψυχορραγώ του Φώκνερ, Η η Προδοσία του Πίντερ, οι Ακυβέρνητες πολιτείες του Τσίρκα, Το τρίτο στεφάνι του Ταχτσή, Η Μάσκα του Δημήτριου του Άμπλερ, Τα βασικά προβλήματα της φαινομενολογίας του Χάιντεγκερ, η Θεωρία των συναισθημάτων του Σαρτρ, οι Τεχνολογίες του εαυτού του Φουκώ, είναι μόνο μερικά.

Αγαπημένα σας διηγήματα.
«Ένα ρόδο για την Έμιλυ» του Φώκνερ, «Ο θάνατος του Ίβαν Ίλιτς» του Τολστόι, πολλά του Φέιμπερ, του Τόινμπυ, και τα περισσότερα του Ρέυμοντ Κάρβερ.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.
Η ηρωίδα της Τζέην Ώστιν στο Περηφάνεια και Προκατάληψη, μια γυναίκα πολύ μπροστά από την εποχή της που με την οξύνοια και την βούλησή της καταφέρνει να καταρρίψει πολλά από τα κοινωνικά κατασκευασμένα γνωρίσματα του φύλου της, να υπερβεί την κοινωνική της τάξη και να αποκτήσει αυτό που επιθυμεί.

Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος Έλληνας λογοτέχνης;
Η Ζατέλη της Περσινής αρραβωνιαστικιάς και του Και με το φως του λύκου επανέρχονται, το έργο του Χρήστου Χρυσόπουλου, σχεδόν όλα τα κείμενα του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και του Θόδωρου Γρηγοριάδη, και αρκετά βιβλία του Θοδωρή Καλλιφατίδη.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;
Μου αρέσει να γράφω σε πολυσύχναστα καφέ πίσω από κάποιο παράθυρο κοιτώντας τους περαστικούς και στήνοντας αυτί στις συζητήσεις όσων κάθονται στα διπλανά τραπέζια. Έχω ανάγκη από πολλά ερεθίσματα, την αδιάκοπη κίνηση της πόλης, λειτουργώ καλύτερα έτσι παρά απομονωμένη στο γραφείο μου - είτε γράφω κάτι απλό για το ιστολόγιό μου, είτε δουλεύω πάνω σε ένα επιστημονικό ή λογοτεχνικό κείμενο, το σκηνικό της πόλης λειτουργεί ως ηχητικό και οπτικό υπόβαθρο.

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;
Συνήθως ξεκινώ από τα δικά μου συναισθήματα και τις προσωπικές μου εμπειρίες, που στην συνέχεια μπλέκονται με σκηνές από την καθημερινότητα, τις επαγγελματικές μου επαφές, τις ζωές φίλων, γνωστών, τα νέα των εφημερίδων. Η φαντασία μου φιλτράρει κι επεξεργάζεται αυτό το υλικό μ’ έναν τρόπο που τελικά η αρχική ιδέα καλύπτεται ολοκληρωτικά σχεδόν από την επινόηση.

Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;
Όταν γράφω δεν ακούω μουσική - κι όταν ακούω αγαπημένη μουσική (Ξυδάκης, Μπαχ, Στραβίνσκυ, Γουίντον Μαρσάλις) δεν γράφω.

Μια μικρή παρουσίαση/εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά [ή για όσα κρίνετε]. Είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν.
Το πρώτο μου βιβλίο, τους «Ελιγμούς», ξεκίνησα να το γράφω προσπαθώντας να διαπιστώσω αν έχω την ικανότητα να κατασκευάσω ένα μυθιστόρημα - ήταν μια δοκιμή, ένα προσωπικό πείραμα. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του η εμμονή που έχω να κρατώ ημερολόγιο υποχώρησε σταδιακά και αντικαταστάθηκε από την επιθυμία να συνεχίσω να γράφω πεζογραφία.

Το «Ντεκαφεϊνέ» πήγασε από τη λαχτάρα μου να μιλήσω για τις εμπειρίες νέων ανθρώπων που, όπως εγώ, ζούσαν μακριά από την πατρίδα τους από επιλογή, σε αναζήτηση της ταυτότητάς τους, κι όχι επειδή εξαναγκάστηκαν λόγω οικονομικών συνθηκών όπως συνέβαινε σε Έλληνες προηγούμενων γενεών. Παρόλο που το Ντεκαφεϊνέ δεν είναι η δική μου ιστορία τα συναισθήματα και οι διαθέσεις που βιώνουν οι πρωταγωνιστές του μου είναι οικεία: το αίσθημα της μοναξιά, το άγχος της διαφορετικότητας, το μοίρασμα ανάμεσα σε δυο κουλτούρες, η άχρωμη, επίπεδη καθημερινότητα της κεντρικής Ευρώπης, είναι καταστάσεις που γνωρίζω καλά. [σ.σ. αμφότερα από τις εκδ. Οδός Πανός]

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;
Η συλλογή «Μεσημβρινές Συνευρέσεις» [σ.σ.: εκδ. Μελάνι, μόλις κυκλοφόρησε, 145 σελ.] αποτελείται από 8 διηγήματα που γράφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και για διαφορετικούς λόγους. Οι περισσότερες ιστορίες είναι δοσμένες σε πρώτο πρόσωπο και σχεδόν όλες περιγράφουν χαρακτήρες που βρίσκονται σε κάποια ιδιαίτερη, ξεχωριστή, ή σημαντική στιγμή της ζωής τους. Το ανθρώπινο σώμα και η θέση του στον κόσμο σήμερα, ο τρόπος που το γυναικείο και το ανδρικό σώμα επικοινωνούν, η εγγενής σωματοποίηση της εμπειρίας, τα συναισθήματα, οι εμπειρίες, η ντροπή, ο πόνος κι η ηδονή, ο φόβος της φθοράς και του θανάτου που πηγάζουν από την σάρκα και επιστρέφουν σε αυτήν, είναι ο κοινός άξονας που συνδέει τα αφηγήματα.

Με τόσες ενδιαφέρουσες ψυχογραφημένες προσωπικότητες που κυκλοφορούν στις σελίδες, γιατί επιλέξατε την φόρμα του διηγήματος;
Ήθελα να δοκιμάσω και να δοκιμαστώ σε κάτι διαφορετικό. Δεν αισθανόμουν την επιθυμία να παρουσιάσω χαρακτήρες σε εξέλιξη, αλλά ήρωες σε κάποια σημαντική ή ασυνήθιστη στιγμή της ζωής τους, εμβαθύνοντας περισσότερο σε συναισθήματα και διαθέσεις και όχι στην ανάπτυξη κάποιου λογοτεχνικού χαρακτήρα. Θεωρώ ότι η φόρμα του διηγήματος σωστά χρησιμοποιημένη δίνει στον συγγραφέα τη δυνατότητα να προκαλέσει εντονότερες σκέψεις και συναισθήματα στον αναγνώστη από ότι ένα μυθιστόρημα που κινητοποιεί άλλου είδους αναγνωστικές διαδικασίες.

Ένα από τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα θέματα των διηγημάτων είναι η αδυναμία των ανθρώπων να συμβιβαστούν με το σώμα τους - οι σχετικές περιγραφές είναι διεισδυτικότατες.
Υποτίθεται ότι στην εποχή μας το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο του δημόσιου χώρου. Στην ουσία όμως μένουμε στην επιφάνεια, για παράδειγμα στη διατήρηση της νεότητας με κάθε μέσο και μιλάμε ελάχιστα για το πως ο καθένας μας βιώνει πραγματικά την αλλαγή, τη φθορά και την επαφή με το σώμα του άλλου. Η έμφαση στην εικόνα του σώματος πολλές φορές συγκαλύπτει την σωματική εμπειρία κι αυτό είναι ένα παράδοξο το οποίο μπορεί να βοηθά, λόγου χάρη, τη βιομηχανία της διαφήμισης αλλά υπονομεύει την ταυτότητα του ανθρώπινου σώματος και τη διυποκειμενική εμπειρία.

Ακόμα, πολλοί παγιδεύονται στην εικόνα και την προσδοκία που έχουν οι άλλοι από αυτούς, όσο στενά και να σχετίζονται μαζί τους. Τελικά είμαστε αυτό που οι άλλοι περιμένουν να είμαστε, είμαστε αυτό που θέλουμε να δείχνουμε;
Εκτός από βιολογικές οντότητες τα σώματα είναι ιστορικές και κοινωνικές κατασκευές και γι αυτό οι σωματοποιημένες εμπειρίες μας πρέπει να εξετάζονται μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Από αυτή την άποψη η λογοτεχνία ως τέχνη έκφρασης της αληθινής εμπειρίας μπορεί να αποδώσει όψεις της ανθρώπινης πραγματικότητας με αποκαλυπτικό τρόπο. Είμαστε όλα αυτά που αναφέρεις στο μέτρο που δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τις εικόνες που έχουμε ήδη ενσωματώσει, από την επιθυμία μας να ευχαριστήσουμε τους άλλους, και από τα πρότυπα που ενστερνιζόμαστε.

Σε ορισμένα κομμάτια, όπως τα «Τιμώρησέ με» και «Μεσημβρινές συνευρέσεις» οι ηρωίδες γίνονται ερωτικά και σεξουαλικά αποδεκτές μόνο αν «υποδυθούν» τους ρόλους που τους ανατίθενται. Ο έρωτας δηλαδή φαίνεται να αφορά περσόνες κι όχι πρόσωπα. Γνωρίζετε πολλές τέτοιες περιπτώσεις;
Υπάρχουν δύο τρόποι για να απαντηθεί η ερώτησή σας. Πρώτον, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η γυναίκα αποκτά τα ‘γυναικεία’ της γνωρίσματα μιμούμενη κοινωνικά κατασκευασμένους ρόλους, π.χ., η ‘μοιραία’ γυναίκα, η ‘Λολίτα’, τους οποίους αναπαράγει σε κάθε νέα ερωτική σχέση. Δεύτερον, και ίσως σημαντικότερο, όταν προσεγγίζουμε την ερωτική επαφή σαν μια πράξη με συμβολικό νόημα με σκοπό να αποκαταστήσουμε ελλιπή κομμάτια του εαυτού μας, (την σχέση με τον πατέρα ή τη μητέρα που πέθανε όταν ήμασταν παιδιά, για παράδειγμα), ή όταν βλέπουμε την επαφή σαν ένα παιχνίδι επιβολής και εξουσίας, καταλήγουμε να υιοθετούμε περσόνες που μας απομακρύνουν από την αυθεντικότητα και την ευχαρίστηση που προσφέρει η ερωτική πράξη όταν πηγάζει από ειλικρινή επιθυμία για τον άλλο. Και ναι, γνωρίζω αρκετούς ανθρώπους που λειτουργούν ερωτικά μέσα από έναν ρόλο είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, ή που το έχουν κάνει σε κάποια στιγμή της ζωής τους.

Το περιβάλλον των χαρακτήρων είναι μια πανάσχημη μεγαλούπολη, τα άθλια ξενοδοχεία, ένα βρώμικο και καταθλιπτικό περιβάλλον. Σε άλλο περιβάλλον θα είχαν καλύτερη τύχη;
Οι ήρωές μου κινούνται σε σταθμούς τρένων, καφέ, φτηνά ξενοδοχεία, οίκους ανοχής, μέρη που συμβολίζουν την ρευστότητα της επαφής, την προσωρινότητα της ύπαρξης. Άνδρες και γυναίκες μόνοι, ευάλωτοι, γεμάτοι αδυναμίες, πάθος και φόβο για τη ζωή στον ίδιο βαθμό. Πρόσωπα κρυμμένα πίσω από περσόνες κι εμμονές σε μια μόνιμη αναζήτηση που νοηματοδοτεί την ύπαρξή τους.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;
Το πρόσφατα μεταφρασμένο «Σώματα με σημασία» της φεμινίστριας φιλοσόφου Τζούντιθ Μπάτλερ και το «The feeling of what happens» του νευροψυχολόγου Αντόνιο Νταμάσιο.

Τι γράφετε τώρα;
Γράφω κάτι που δεν γνωρίζω αυτή την στιγμή ποια θα είναι η τελική του μορφή, αν θα εξελιχθεί σε μυθιστόρημα ή νουβέλα, καθώς βρίσκεται σε αρχικό στάδιο.

Η επιστημονική σας ενασχόληση με την επιστήμη της Ψυχολογίας σας κλέβει συγγραφικό χρόνο ή εξαργυρώνεται με κάποιο τρόπο; Σας διεύρυνε τον κόσμο υποψήφιων λογοτεχνικών χαρακτήρων;
Η ψυχολογία είναι η βασική μου εργασία και η ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνία αντλεί εν μέρει από την εργασία μου, δίχως να συγχέεται με αυτήν. Σε καμία περίπτωση λογοτεχνία και ψυχολογία δεν λειτουργούν ανταγωνιστικά, γιατί -παρά τα φαινόμενα- είναι δύο πολύ διαφορετικές πνευματικές διεργασίες. Οπωσδήποτε οι επιστημονικές γνώσεις κι η εμπειρία μου με βοηθούν και να προσεγγίζω μεγαλύτερη γκάμα λογοτεχνικών χαρακτήρων και να εμβαθύνω σε αυτούς. Κανόνας μου είναι να μην θεωρητικολογώ με άλλοθι την ψυχολογία, να μην γενικεύω και να μην υπεραπλουστεύω όταν περιγράφω συμπεριφορές και γνωρίσματα των ηρώων μου. Κάτι τέτοιο θα ήταν επιζήμιο και για την επιστήμη της ψυχολογίας και για τη λογοτεχνία.

Οι εμπειρίες σας από το ιστολογείν [http://evastamou.blogspot.com/]
Οι εμπειρίες φυσικά ποικίλουν, με τις θετικές να υπερτερούν σημαντικά. Η επικοινωνία κάθε μορφής αποτελεί μέρος της δουλειάς μου -με ενδιαφέρει τόσο η ανταπόκριση των άλλων στα δικά μου κείμενα, όσο και οι δικές μου αντιδράσεις σε αναρτήσεις που διαβάζω κατά καιρούς.

Δημοσίευση και στο mic.gr.